अखंड सौभाग्यप्राप्तीकरिता वटसावित्री पूजन

वटपौर्णिमा 19 जून रोजी

या वर्षी ज्येष्ठ शु. १५ सोमवारी सायं. 16:32 पर्यंत आहे. तथापि वटपौर्णिमा मात्र ज्येष्ठ शु. १४ ला शुक्रवारी दिलेली आहे. सूर्यास्तापूर्वी ६ घटीपेक्षा अधिक व्यापिनी अशा चतुर्दशीने युक्त असलेल्या पौर्णिमेच्या दिवशी सावित्रीव्रत करावे असे वचन आहे. दिनांक 19 जून रोजी रविवारी ज्येष्ठ शु. १४ दुपारी 15:31 पर्यंत असल्याने ६ घटींपेक्षा अधिक सायाह्नव्यापिनी पौर्णिमा रविवारी आहे, म्हणून दि. 19 जून 2016 रोजी रविवारी वटपौर्णिमा दिलेली आहे.
वटपौर्णिमेचे पूजन सूर्योदयानंतर मध्याह्नापर्यंत म्हणजेच दुपारी साधारण 1:30 पर्यंत आपणास शक्य असेल त्यावेळेस करता येते पूजेच्या वेळेस पौर्णिमा तिथी असण्याची आवश्यकता नाही. तेव्हा शास्त्रवचनानुसार दिनांक 19 जून रोजी रविवारी नेहमीप्रमाणे उपवासासह वटपूजन करावे. (दि. 20 रोजी करू नये.)

सुवासिनी स्त्रियांनी सौभाग्यवृद्धीसाठी करावयाचे एक व्रत. ज्येष्ठ पौर्णिमेला करतात. ज्येष्ठ शुक्ल त्रयोदशीपासून पौर्णिमेपर्यंत हे त्रिरात्रव्रत करावे असे सांगितलेले आहे. तीन दिवस उपवास करणे अशक्य असेल, त्यांनी फक्त पौर्णिमेच्या दिवशी उपवास करावा. सावित्रीसह ब्रह्मदेव ही या व्रताची मुख्य देवता असून, सत्यवान सावित्री, नारद व यमधर्म या उपांग देवता आहेत. या व्रताचा विधी असा..

नदीकाठची वाळू आणून पात्रात भरावी. तिच्यावर सत्यवान आणि सावित्री यांच्या मूर्ती ठेवाव्या. मग त्यांची षोडशोपचार पूजा करावी. त्यानंतर अर्घ्य द्यावे. मग पुढील मंत्राने सावित्रीची प्रार्थना करावी –

सावित्रि ब्रह्मसावित्रि सर्वदा प्रियभाषिणि ।
तेन सत्येन मां पाहि दुःखसंसारसागरात् ।।
अवियोगो यथा देव सावित्र्या सहितस्य ते ।
अवियोगस्तथास्माकं भूयाज्जन्मनि जन्मनि ।।

पूजा झाल्यावर संध्याकाळी सुवासिनींसह सावित्रीची कथा श्रवण करावी. या व्रतात सावित्रीच्या मूर्तीची पूजा सांगितलेली असली तरी रूढी मात्र वेगळी आहे. सावित्रीचा पती सत्यवान वडाच्या झाडाखाली गतप्राण झाला आणि पुन्हा तिथेच सजीव झाला, या संकेताला अनुसरून स्त्रिया या दिवशी वडाचीच पूजा करतात. त्यासाठी त्या वटवृक्ष असेल त्या ठिकाणी जाऊन वडाच्या मुळाशी पाणी घालतात आणि त्याला प्रदक्षिणा घालून सुताचे वेष्टण करतात; नंतर त्याची पूजा करतात; नंतर त्याच्या मुळाशी असलेल्या सावित्री-ब्रह्मदेव, सत्यवान-सावित्री, धर्मराज व नारद यांच्या प्रतिमांचे पूजन करतात व प्रार्थना करतात.

वड जवळपास नसेल, तर वडाची फांदी कुंडीत रोवून किंवा वटसावित्रीचे चित्र भिंतीवर चिकटवून त्याची पूजा करण्याचीही प्रथा आहे. पूजेनंतर सुवासिनींना सौभाग्यवायने देतात.

व्रताचे उद्यापन करताना ज्येष्ठ शुक्ल द्वादशीला अल्पाहार करतात. त्रयोदशीच्या दिवशी व्रताचा संकल्प करतात. वटवृक्षाच्या मुळाशी किंवा घरी चंदनाने काढलेल्या वटवृक्षाच्या मुळाशी सर्वतोभद्र मंडलावर कलश मांडतात आणि त्याच्यावर सात धान्यांनी भरलेले वेळूचे शिप्तर ठेवतात. त्याच्याजवळच चांदीचा वटवृक्ष, लाकडांचा भारा, कु-हाड व चांदीचा रथ मांडतात. रथात चांदीचा पलंग मांडून त्याच्यावर ब्रह्मा, सावित्री, सत्यवान, त्याची पत्नी सावित्री, यमधर्म आणि नारद यांच्या सुवर्णाच्या प्रतिमा ठेवतात. सुवर्णाच्या प्रतिमा शक्य नसल्यास मातीच्या प्रतिमा ठेवतात व त्यांची पूजा करतात. रात्री सावित्रीचे चरित्रकथन, नृत्य, गीत इत्यादी कार्यक्रम करतात. चवथ्या दिवशी आचार्यद्वारा हवन व यथाशक्ती चोवीस, सोळा, बारा किंवा आठ दांपत्यांची पूजा करतात. गोदान, शय्यादान व प्रतिमादान देऊन आणि ब्राह्मणभोजन घालून व्रताची समाप्ती करतात.

या व्रताची कथा - पूर्वी भद्रदेशात अश्वपती नावाचा एक परम धार्मिक व प्रजापालनतत्पर असा राजा होऊन गेला. त्याला सर्व सुखे होती; पण पोटी संतान नसल्यामुळे तो फार दुःखी होता. त्याने उग्र तपश्चर्या करून ब्रह्मपत्नी सावित्रीला प्रसन्न करून घेतले. तिने राजाला ‘तुला सर्वगुणसंपन्न, तेजस्वी व लावण्यवती कन्या होईल’ असा वर दिला. त्याप्रमाणे राजाला कन्या झाली. सावित्रीच्या कृपाप्रसादाने झाली, म्हणून राजाने तिचे नाव सावित्री ठेवले. होता होता सावित्री मोठी झाली ; पण तिच्या गुणसंपदेने व तेजस्वीपणामुळे दिपून जाऊन कोणी राजपुत्र तिला वरायला तयार होईना. तेव्हा राजाज्ञेने ती स्वतःच राजपुरोहिताबरोबर वरसंशोधनार्थ बाहेर पडली. शाल्व देशाचा राजा द्युमत्सेन याचा पुत्र सत्यवान याला तिने पसंत केले. द्युमत्सेन अंध होता व शत्रूंनी राज्यभ्रष्ट केल्यामुळे तो आपली पत्नी व एकुलता एक मुलगा सत्यवान यांच्यासह अरण्यात राहात होता.

सत्यवानाला मनाने वरून सावित्री घरी परतली, त्यावेळी नारदमुनी तेथे आलेले होते. सावित्रीने सत्यवानाची निवड केली, हे ऐकून नारदांना दुःख झाले. ते अश्वपतीला म्हणाले, ‘सत्यवान अल्पायुषी असून, आजपासून एका वर्षाने त्याचा मृत्यू होणार आहे. तेव्हा सावित्रीने दुसरा वर निवडावा.’ पण सावित्री आपल्या निवडीबाबत अढळ राहिली. तेव्हा तिला आशीर्वाद देऊन नारद निघून गेले.

त्यानंतर अश्वपतीने सावित्रीचा सत्यवानाशी विवाह करून दिला. सावित्रीने मग उंची वस्त्राभरणांचा त्याग केला व ती साधी वस्त्रे नेसून राहू लागली. सासूसासरे व पती यांची सेवा करण्यात ती आपला काल घालवू लागली. सत्यवानाचा मृत्यू चार दिवसांवर येऊन ठेपला, तेव्हा सावित्रीने त्रिरात्र सावित्रीव्रत करण्याचा संकल्प केला. व्रताचे तीन दिवस संपले व चौथा दिवस उजाडला. हाच सत्यवानाचा मृत्युदिन होता. त्या दिवशी सत्यवान दर्भ व काष्ठे आणण्यासाठी वनात गेला, तेव्हा सावित्रीही त्याच्याबरोबर गेली. सरपणासाठी लाकडे तोडीत असताना एकाएकी सत्यवानाचे डोके दुखू लागले, म्हणून तो सावित्रीच्या मांडीवर डोके टेकून थोडा वेळ निजला. तेवढ्यात यमदूत त्याचे प्राण हरण करण्यासाठी तिथे आले. पण सावित्रीच्या तेजामुळे ते सत्यवानाचे प्राण हरण करू शकले नाहीत. तेव्हा यमधर्म स्वतः तेथे आला आणि सत्यवानाचे प्राण खेचून घेऊन जाऊ लागला. सत्यवानाच्या शवाला कोणी स्पर्श करू नये, म्हणून जरूर ती तजवीज करून सावित्रीही यमधर्माच्या मागून निघाली. यमधर्माने तिला परत जायला सांगितले, तरी ती परत फिरली नाही. हळूहळू यमाशी युक्तिवाद करून तिने सास-याची दृष्टी आणि गेलेले राज्य परत मिळविले; तसेच सत्यवानाचे प्राणही परत मिळविले. सर्वांना फार आनंद झाला. सावित्रीने यथाविधी पारणे व व्रताचे उद्यापन केले. त्यानंतर अनेक वर्षे राज्योपभोग, ऐश्वर्य, पुत्रप्राप्ती, इत्यादी सुखे भोगून शेवटी ती दोघे स्वर्गाला गेली.

भरतखंडात अनेक पतिव्रता प्रसिद्ध आहेत; पण त्याच सावित्री हीच आदर्श मानलेली आहे. एखाद्या सुवासिनीने दुस-या स्त्रीला नमस्कार केला असता, ती ‘जन्मसावित्री हो’ असाच आशीर्वाद तिला देते. सावित्री हे भारतीय संस्कृतीत अखंड सौभाग्याचे प्रतीक ठरले आहे.

बंगालमध्ये वटसावित्रीव्रत करण्याची रीत थोडी वेगळी आहे. बंगाली सुवासिनी या दिवशी आपल्या पतीची पूजा करतात. त्या प्रसंगी पतीच्या अंगाला सुगंधी तेल व चंदनाची उटी लावतात, त्याच्या गळ्यात फुलांचा हार घालतात आणि त्याला नवीन वस्त्रे देतात. याव्यतिरिक्त, त्या यमाचीही पूजा करतात आणि त्याला फुले, फळे व वडाची डहाळी अर्पण करतात.

• गरोदर स्त्री प्रसूत होईपर्यंत वटपूजन पूजन करु शकते.
• सौभाग्य अखंड राहण्यासाठी हे व्रत आहे.
• जन्मोजन्मी हाच पति मिळावा म्हणून हे व्रत आहे, हा समज चुकीचा आहे.भारत व भारताच्या पश्चिमेकडील देशांमध्ये वटपूजन 19 रोजी
• भारताच्या पूर्वेकडील देशांमध्ये वटपूजन 20 रोजी

www.datepanchang.com

www.facebook.com/DatePanchang

हवामान व पर्जन्य विचार 2016

३ जून ची रवि शनि प्रतियुति पर्जन्यस्तंभक असल्याने मान्सूनचे आगमन वेळेवर होणार नाही असे दिसते. यावर्षी पावसाच्या नक्षत्रांपैकी ३ ते ४ नक्षत्रांचा पाऊस होईल मात्र कशीबशी सरासरी गाठेल असे वाटते. 

हवामान खाते जरी सरासरी पेक्षा अधिक पाऊस होईल असे आत्ता सांगत असले तरी, साधारण २ वर्षांपूर्वी गणित करून ज्योतिषशास्त्राच्या सहाय्याने वर्तविलेले हे अंदाज आहेत.

मृग नक्षत्र

दि. ७ जून २०१६ रोजी मंगळवारी रात्री ११ वा. ५६ मि. नी सूर्य मृग नक्षत्रात प्रवेश करतो. प्रवेश समयी कुंभ लग्न उदित असून वरूण मंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन बेडूक असून गुरू ग्रह जलनाडीत आहे. २५ मे ची पर्जन्यस्तंभक शुक्र मंगळ प्रतियुति, ४ जून ची शुक्र शनि यांची प्रतियुति, ६ जूनची पर्जन्यकारक रवि शुक्र युति, ९ जून ची बुध मंगळ प्रतियुति यांचा विचार करता या नक्षत्राच्या पावसाचा अंदाज हुलकावण्या देणारा दिसतो. उष्णतामानातील फरक, वारा सुटणे यामुळे पाऊस सर्वत्र होणार नाही आणि पर्जन्यमान मध्यम राहील. दि. ८ ते १३ पाऊस अपेक्षित.

आर्द्रा नक्षत्र

दि. २१ जून २०१६ रोजी मंगळवारी रात्री ११ वाजता सूर्य आर्द्रा नक्षत्रात प्रवेश करतो. त्यावेळेस कुंभ लग्न असून वरूण मंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन उंदीर असून गुरू जलनाडीत आहे. ६ जूनच्या रवि शुक्र युतीचा परिणाम म्हणून या नक्षत्रात पाऊस मध्यम मानाने होईल. मात्र २० जून च्या बुध शनि प्रतियुतीमुळे पाऊस विखुरला जाईल. दि. २२ ते २७ आणि जुलै ३ व ४ या दिवसात पाऊस होईल.

पुनर्वसु नक्षत्र

दि. ५ जुलै २०१६ रोजी मंगळवारी रात्री १०।३४ वाजता सूर्याचे पुनर्वसु नक्षत्र सुरू होत आहे. त्यावेळेस कुंभ लग्न उदित होत असून वरूण मंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन कोल्हा असून रवि, चंद्र, गुरू, शुक्र हे ग्रह जलनाडीत आहेत त्यामुळे व १६ जुलैच्या बुध शुक्र युतीमुळे ढग येणे, वारा सुटणे आणि पाऊस पडणे या घटना घडतील. मात्र पावसाचे मान मध्यम राहील. दि. ६ ते १० व १६, १७ जुलै रोजी पाऊस अपेक्षित.

पुष्य नक्षत्र

दि. १९ जुलै २०१६ रोजी मंगळवारी रात्री १० वा. ०७ मि. नी सूर्य पुष्य नक्षत्रामधे प्रवेश करतो. प्रवेश समयी कुंभलग्न उदित असून अग्निमंडल योग आहे. रवि, चंद्र, बुध, गुरू व शुक्र जलनाडीत असून या नक्षत्राचे वाहन मोर आहे. १६ जुलै रोजी झालेल्या बुध शुक्र युतीचा आणि ग्रहस्थिति व वाहन मोर यांचा विचार करता उष्णता मानातील फेरफारांमुळे खंडीत पर्जन्यवृष्टि होईल. काही ठिकाणी जोरदार वृष्टि होईल. दि. १९ ते २४ व ३०, ३१ या दिवसात पाऊस होईल.

आश्लेषा नक्षत्र

दि. २ ऑग. २०१६ रोजी मंगळवारी रात्री ९ वा. ०१ मि. नी सूर्याचे आश्लेषा नक्षत्र सुरू होत आहे. त्यावेळी कुंभ लग्न असून अग्निमंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन हत्ती आहे आणि रवि, चंद्र बुध, गुरू, शुक्र हे ग्रह जलनाडीत आहेत.  ७ ऑग. ची बुध नेपचून प्रतियुति, आणि १४ ऑग. ची शुक्र नेपचून प्रतियुति पर्जन्यास मध्यम अनुकूल आहे. तसेच वाहन हत्ती पर्जन्यकारक असल्याने या नक्षत्राचा दमदार पाऊस अपेक्षित आहे. दि. २ ते ६, व ११, १२ या दिवशी पाऊस होईल.

मघा नक्षत्र

दि. १६ ऑग. २०१६ रोजी मंगळवारी सायं. ६।४० वाजता सूर्याचे मघा नक्षत्र सुरू होते. त्यावेळी मकर लग्न उदित असून इंदूमंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन बेडूक असून रवि, चंद्र, बुध, गुरू शुक्र जलनाडीत आहेत. २२ ऑग. ची बुध गुरू युति, २४ ऑग. ची मंगळ शनि युति, आपत्ति दर्शक आहे आणि २७ ऑग. ची गुरू शुक्र युति अतिवृष्टि करणारी आहे. या नक्षत्राचा पाऊस दमदार होईल असे दिसते. दि. १७, १८, १९, २५ ते २९ या दिवशी पाऊस अपेक्षित आहे.

पूर्वा नक्षत्र

दि. ३० ऑगस्ट २०१६ रोजी मंगळवारी दुपारी २ वाजून ४० मिनिटांनी सूर्याचा पूर्वा नक्षत्रात प्रवेश होत आहे. प्रवेश समयी धनु लग्न असून वरूण मंडल योग आहे. रवि, चंद्र, बुध, गुरू व शुक्र जलनाडीत आहेत. या नक्षत्राचे वाहन गाढव आहे दि. २९ ऑग. रोजी झालेली बुध शुक्र युति, २ सप्टें. ची बुध गुरू युति आणि १२ सप्टें. ची रवि-बुध युति यांचा एकत्रित परिणाम म्हणून या नक्षत्राच्या उत्तरार्धात ब-यापैकी पाऊस अपेक्षित आहे. दि. ऑग ३१, सप्टें. १, २, ३ व ९ ते १२ पाऊस अपेक्षित.

उत्तरा नक्षत्र

दि. १३ सप्टेंबर २०१६ रोजी मंगळवारी सकाळी ८।२७ वाजता सूर्य उत्तरा नक्षत्रात प्रवेश करतो. प्रवेश समयी कन्या लग्न असून वायुमंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन घोडा आणि रवि, चंद्र, बुध, गुरू हे ग्रह जलनाडीत आहेत. १२ सप्टें. ला झालेली रवि बुध युति, १८ सप्टें. ची शुक्र हर्शल युति, पर्जन्यास अनुकूल असली तरी पावसाचे मान मध्यम राहिल. खंडीत वृष्टि होईल. दि. १३, १४, १८ ते २२ या कालावधीत पाऊस होईल.

हस्त नक्षत्र

दि. २६ सप्टेंबर २०१६ रोजी सोमवारी रात्री १२।०० वाजता सूर्य हस्त नक्षत्रात प्रवेश करतो त्यावेळी वरूण मंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन उंदीर असून चंद्र, बुध, गुरू जलनाडीत आहेत. या नक्षत्राच्या सुरूवातीलाच पर्जन्यकारक रवि गुरू युति आहे, याचा परिणाम म्हणून चांगला पाऊस अपेक्षित आहे. सप्टें. २७ ते ३०, अक्टो ३, ४, ८, ९ या तारखाना पाऊस अपेक्षित.

चित्रा नक्षत्र

दि. १० अक्टोबर २०१६ रोजी सोमवारी दुपारी १२।५५ वाजता सूर्य चित्रा नक्षत्रात प्रवेश करतो. प्रवेश समयी धनु लग्न असून वरूण मंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन गाढव आहे. ११ अक्टो. ची बुध गुरू युति, १५ अक्टो. ची रवि
 हर्शल प्रतियुति, २० अक्टो. ची बुध हर्शल प्रतियुति यांचा एकत्रित परिणाम म्हणून पर्जन्यमान मध्यम राहील. दि. १० ते १४, २१ व २२ या कालावधीत पाऊस होईल.

स्वाती नक्षत्र

दि. २३ अक्टोबर २०१६ रोजी रविवारी रात्री ११ वाजून २९ मिनिटांनी स्वाती नक्षत्र सुरू होते. त्यावेळी मिथुन लग्न असून वायुमंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन मेंढा आहे. २७ अक्टोची रवि बुध युति, २९ अक्टोची शुक्र शनि युति पर्जन्यास अनुकूल आहे. या नक्षत्राचा पाऊस मध्यम मानाने होईल. रब्बी पिकांना उपयुक्त होईल. दि. २४ ते २७ व नोवें. ४, ५ या दिवशी पाऊस अपेक्षित.

दाते पंचांग

दाते पंचांग - facebook

पंचांगाचे सामाजिक जीवनातील स्थान

समाजात रोजच्या जीवनात कोणतेही काम करते वेळी; काळ, वेळ, दिवस पाहिला जातो. मग ते घरात नुकतेच जन्मलेले मूल असो, नूतन घराचा प्रारंभ असो, नवीन व्यवसायाची सुरूवात असो किंवा सण, व्रत, उत्सव असो. फार पूर्वीपासून ही परंपरा आहे. पूर्वी राजे महाराजे सुद्धा मोठमोठ्या मोहिमा आखतांना योग्य काळ, वेळ, दिवस पाहूनच मोहिमा आखत असत. या सर्वांमागे त्या मोहिमा यशस्वी व्हाव्यात हिच एक अपेक्षा असे. यालाच मुहूर्त म्हणले जाते.

मुहूर्त हे पंचांगातील तिथी, वार, नक्षत्रांमुळे मिळत असल्याने समाज जीवनांत पंचांगाचे महत्त्व आजही खूप आहे. पंचांगातील ३।। मुहूर्त असलेले गुढी पाडवा, अक्षय्य तृतीया, दसरा, दिवाळीचा पाडवा ह्या अत्यंत शुभ दिवशी विविध वस्तूंच्या खरेदी विक्रीत वाढ होते दुकानदार देखील अशा सणांच्या दिवशी मोठ्या जाहिराती करून आवाहन करतात. पंचांगातील ३।। मुहूर्ताच्या शुभ दिवशी विक्री होऊन व्यापारी वर्गांत उत्साह निर्माण होतो. आर्थिक उलाढाल मोठ्या प्रमाणात झाल्याने बाजारांत अनेक गोष्टींवर त्याचा परिणाम दिसून येतो.

अनेक गावांतील विविध देवतांच्या जत्रा, उत्सव हे सर्व तिथीशी संबंधित आहेत. या यात्रा, जत्रा, उत्सवांमुळे व्यापार वाढतो. या यात्रांमुळे ठीक ठिकाणच्या पर्यटनालाही चालना मिळते. याचा अनेक छोट्या मोठ्या व्यावसायिकांना लाभ होतो. विविध वस्तूंची देवाण घेवाण होते. संस्कृती संवर्धन होते. याचे बोलके उदाहरण म्हणजे पंढरपूरची आषाढी, कार्तिकी वारी, जेजुरीच्या खंडोबाचा यात्रा इ. अनेक सांगता येतील. या यात्रा, सणांमुळे फुले- नारळ-पूजा साहित्य विकणा-या लोकांची उपजीविका होते. ही दिसण्यात लहान गोष्ट असली तरी हजारो लोकांना सण-व्रतांमुळे खूप फायदा होतो. त्यांचे जीवन घडविण्यांत पंचांगाचा या अर्थानें खूप मोठा हातभार आहे.

समाजातील सामाजिक व कौटुंबिक नात्यांमधील संबंध दृढ करण्यासाठी अनेक सण-उत्सव यांचा फार मोठा सहभाग असतो. राखी पौर्णिमा-भाऊ-बहिण प्रेमाचा सण, धनत्रयोदशी – सर्व डॉक्टर व वैद्यांच्या आदराचा सण, लक्ष्मी पूजन (अमावस्या) मालक-नोकर प्रेम व आदर व्यक्त करण्याचा सण, दिवाळी पाडवा-पतिपत्नींचा परस्पर आदराचा उत्सव, भाऊबीज-बहिण भावाच्या अतूट आदरचा सण. गणेशोत्सव-समाजातील सर्व थरातील लोकांनी एकत्र येवून उत्साहाने साजरा करण्याचा उत्सव, दसरा-समाजातील सर्वांनी एकमेकांना प्रेमालिंगन देऊन शुभेच्छा व शुभाशीर्वाद देण्याचा सण हे सर्वही पंचांगामुळेच समाजात घडते आहे.

गुरु, शुक्र अस्त जेव्हा असतो तेव्हा सोने, कापड, केटरर्स, मंगल कार्यालये इत्यादी लहान मोठ्या व्यवसायात मंदी दिसून येते. कारण या काळांत लग्न, मुंजी इत्यादि कार्ये होत नाहीत. या उलट जेव्हा हे अस्त नसतात आणि अधिक कार्ये होतात तेंव्हा वरील सर्व व्यवसायात तेजी दिसून येते; सगळीकडे समाजातील सर्व थरातील लोकांची एकच एक गर्दी झालेली पहायला मिळते. सर्व लहानमोठे व्यावसायिक उत्साही व आनंद होतांना दिसतात. तसाच काहीसा प्रकार गुरुपुष्यामृत इ. योगांच्या वेळेस पाहायला मिळतो. एक प्रकारे देशाची अर्थव्यवस्था सण, उत्सव, व्रतांच्या भोवतीच फिरताना दिसते. हे सण आपल्याला कधी आणि कसे साजरे करावयाचे हे फक्त पंचांगाच्याच सहाय्याने कळू शकते.

शेतकरीही त्यांच्या शेतातील नांगरणी, पेरणी, कोळपणी, काढणी, मळणी, इत्यादी सर्व मशागतीची कामे वेळ, दिवस, नक्षत्र हे पंचांगावरून पावसाची नक्षत्रे पाहूनच ठरवितात. तसेच अनेक मोठे उद्योजक व्यावसायिक हे आपल्या व्यवसाय/उद्योगाचा प्रारंभ शुभमुहूर्त पंचांगात पाहूनच ठरवितात.

विविध प्राणी, पशू इत्यादींशी जवळीक, साधण्यासाठी काही सणांची योजना आहे. दिव्यांची अवस - या दिवशी अंधाराचा नाश करून प्रकाश देणा-या दिव्यांची पूजा करणे. नागपंचमी – या दिवशी शेतक-यांचा मित्र समजला जातो अशा नागोबाची पूजा करून कृतज्ञता व्यक्त करतात. बैल पौळा – या दिवशी आपल्या बरोबर आपल्यासाठी कष्ट करणा-या बैलांची पूजा करावयाची. वसुबारस – (गोपूजन) या दिवशी आपल्याला पूर्णान्न असे अतिशय उपयुक्त दूध देणा-या गोमातेचे पूजन करणे. इत्यादी. अशा प्रकारे अनेक पशू, पक्षी, प्राणी यांचे पूजनाचे सण उत्सव हे पंचांगामुळेच समजतात.

सकाळी उठल्यापासून धार्मिक कर्म करतेवेळी तिथी, वार, नक्षत्र यांचा उच्चार, उल्लेख करण्यासाठी पंचांग हवेच. दररोज चांगला, वाईट, शुभ, अशुभ, दिवस पाहण्यासाठी पंचांग हवेच. आज पंचांगाबरोबरज कॅलेंडर (दिनदर्शिका) बाजारात आहे. पण ते कॅलेंडर जर फक्त तारीख, वार व इंग्रजी महिना असे असेल तर सर्वसामान्यांच्या रोजच्या कामात फारसा उपयोग होत नाही. तर त्यामध्ये तिथी, वार, विविध सण, व्रत, नक्षत्र, शुभाशुभ दिवस हे सर्वही असल्यामुळेच कॅलेंडरही सगळ्यांच्या घरात असते. मात्र या कॅलेंडरचा जो गाभा असतो तो पंचांगाचाच असतो.

केवळ हिंदू धर्मीयांच्या सण, उत्सवांपूरतीच आता पंचांगाची व्याप्ती राहिलेली नाही. खगोलीय गणिताच्या सहाय्याने साजरे होणारे विविध धर्मीयांचे सण उत्सव पंचांगावरूनच समजतात. गुडफ्रायडे, ईद, पारशी वर्षारंभ अशा अनेक सणांसाठी समाजातील सर्वच जाति पंथ पंचांगावर अवलंबून आहेत.

पंचांग हे फक्त धर्म, श्रद्धा, भक्ती यांवर आधारित नसून याच बरोबर ते आकाशातील ग्रहगोलांच्या खगोलीय गणितावरही आधारित आहे. त्यामुळे खगोलप्रेमी, आकाश निरीक्षण करणारे, विद्यार्थी यांना देखील पंचांग मार्गदर्शक ठरते. अशा प्रकारे पंचांगाचा समाजाच्या जडणघडणीत फार मोठा सहभाग आहे.